विकाश पराजुली
बुटवल/
प्राविधिक विषयतर्फ नर्सिङ अध्ययन गर्नेहरुको जमात निकै ठूलो छ । नर्सिङप्रति जति क्रेज छ, उति नै प्रतिस्पर्धा पनि । स्टाफ नर्स तथा अनमी कोर्स सकेपछि सोझै रोजगार वजारमा प्रवेश गर्ने भएकाले यस्तो प्रतिस्पर्धा बढेको हो । नेपाली रोजगार बजारमा बर्सेनी ४ हजार नर्स थपिने तथ्यांक छ । प्रमाण्ँपत्र तहको स्टाफ नर्सपछि स्नातक र स्नातकोत्तरसम्म अध्ययन गर्न सकिने भए पनि पढाई छाडेर रोजगारीको खोजीमा लाग्ने धेरै छन् । त्यसो त स्टाफ नर्स पछि नर्सिङमा स्नातक गर्न केही बर्ष स्वास्थ्य क्षेत्रमा काम गरेको हुनुपर्ने प्रावधानले गर्दा पनि यस्तो अवस्था आएको हो ।
नर्सिङ पढ्नेहरुको संख्या बढ्दै गएको छ । त्यही अनुपातमा विभिन्न नर्सिङ कलेजहरु खोल्ने क्रम पनि बढ्दै छ । देख्दा भलाद्मी पनि हुने यो पेशा सामाजिक पेशा पनि हो । त्यसैले पनि सवैको आकर्षण बन्दै गएको छ नर्सिङ पेशामा ।
रोगीलाई औषधी खुवाउने, सुई दिने तथा रक्तचाप ९प्रेसर० नाप्नेमा मात्र सीमित छैन, नर्सको भूमिका बिरामीलाई औषधीमूलोसंगै सम्पूर्ण स्याहार गर्ने, रोगका बारेमा बताउने, परामर्श दिने एवं चौबीसै घण्टा प्रत्यक्ष निगरानी गर्ने जिम्मेवारी बहन गर्नुपर्छ उनीहरुले । वार्डको सम्पूर्ण वातावरणको व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी पनि नर्सकै हुन्छ । यी कामलाई राम्रोसंग सञ्चालन गर्ने, गराउने र निगरानी राख्ने काम बिएससी नर्सिङ ९ब्याचलर इन नर्सिङ साइन्स० तथा बिएन ९ब्याचलर इन नर्सिङ० ले गर्नुपर्छ । यी त केही उदाहरण मात्र हुन नर्सले गर्ने काम । देख्दा सामान्य देखिने यस्ता कार्य आफैमा जटिल छन् जुन आफ्नो ज्यानलाई नै जोखिम मोलेर गर्नुपर्नेहुन्छ ।
बाहिरबाट हेर्दा सवैलाई राम्रो र सजिलो काम हो यो पेशा भन्दा कोही गलत हु“दैन । तर, यति भलाद्मी पेशाभित्र पनि केही खोटहरु हुने गर्दछन् । विरामीको सेवा सत्कारमा दिनरात विताउने नर्सहरुका आफ्नै पीडा छन्
अध्ययन गरी नर्स पेशामा लागेकाहरुको यहा“ सहि सम्मान भएको पाईदैन । सेता कपडा लगाएर विरामीको हेरचारमा दिनरात खट्ने नर्सहरुको श्रम धेरै नै शोषण भएको छ । लाखौ रकम खर्च गरेर पढ्ने नर्सहरु अहिले सामान्य पारिश्रमिकमा काम गर्न बाध्य छन् ।
बुटवलको एक अस्पतालमा मासिक चार हजारबाट काम थालनी गरेकी सिमा श्रेष्ठ त्यसको एक उदाहरण हुन् । ६ महिनासम्म स्वयंसेवक बनेकी उनले चार हजार पनि नियमित पाउ“दिनन् । त्यति मात्र होइन गाडीभाडा र खाजा खाने तलब पनि पाईदैन । ‘पा“च लाख खर्च गरेर पढ्यो जागिर पाईदैन । पाईएपनि यति थोरै तलव पाईन्छ उनले भनिन् ।’
तर कतिपय विद्यार्थीहरुले भने पढ्दा सिकेको सीप नबिर्योस् भनेर मात्रै कम तलबमा काम गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको बताउछन् । पाल्पामा नर्सिङ अध्ययन गरी बुटवलको तिलोत्तमा अस्पतालमा काम गर्ने सुकु काउछाको भनाइ पनि सिकेको सीपलाई नुभुल्नकै लागि भएपनि कम पारिश्रमिकमा काम गर्नुपरेको बताउ“छिन् ।
अरु विषय पढ्न भन्दा नर्सिङ विषय पढ्दा अरुको सेवा गर्न पाईने कारणले यो पेशालाई रोजेको उनको भनाइ छ । सामाजसेवाको भावनालाई आत्मसाथ गर्दै रोगीहरुको सेवा गर्न मन पराउने कारण पनि उनी यो पेशा अंगालेको बताइन् । देशमा बढ्दो बरोजगारीका कारणले नर्सहरुले कम पारिश्रमिकमा काम गर्नुपरेको उनको बुझाई छ ।
त्यस्तै बाग्लुङबाट नर्सिङ अध्ययन गरेका रामबहादुर परियार यो पेशा संवेदनशील पेशा भएपनि सरकारी स्तरबाट राम्रो नियम कानुन बन्न नसक्दा कम पारिश्रमिकमा काम गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको बताउछन् । उनले स्वास्थ्य युनियन भएपनि केही काम नगरेकाले पनि नर्सहरुले उचित सम्मान पाउन नसकेको बताए । अन्य क्षेत्रमा जस्तै यो क्षेत्रमा पनि प्रतिस्पर्ध बढेसंगै उत्पादन पनि बढी हु“दा कामको उचित मुल्यांकन नहुने गरेको उनले बताए । अन्य कलेजको भन्दा सीटीईभीटी अन्तर्गत अध्ययन गरेका विद्यार्थीले जागिर पाउन मुस्किल रहेको उनको भनाइ छ । त्यसो त काम पाइहाले पनि व्यापक पहुचको उपयोग हुने गरेको छ । सेवा भावको कार्य रहेको नर्सिङ पेशामा बर्सेनी चुनौती पनि थपिंदै गएको छ । उनका अनुसार एक÷दुई भाग्यमानी बाहेक निजी क्षेत्रका ठूला अस्पतालमा समेत पुराना नर्सलाई ठीकै भए पनि नया“हरुको स्थिति भने अत्यन्त दयनीय भएको बताउ“छन् ।
सेवा छिटो र छरितो हुने आशा गर्दै विरामीहरु निजी क्षेत्रका अस्पतालमा धाएका हुन्छन् । यस कारण जनताले पैसा सबैभन्दा बढी निजी क्षेत्रको अस्पतालमै तिर्छन् तर त्यहा“ भर्ना गरिएका नया नर्सिङ स्टाफले अत्यन्त न्यून तलब पाउ“छन् । अझ स्वयंसेवक पनि हुन पुग्छन् । पढ्दा रमाईलो मान्ने भएपनि पढाई सकिएपछिको अवस्था नर्सिङ पेशामा नया आउनेहरुको लागि त अत्यन्तै दयनीय स्थिति छ । यसरी नर्सिङ पेशामा लागेकाहरुको यस्तो अवस्था हुदा पनि किन आकर्षण बढेको छ त रु प्रश्न सवैका लागि गम्भीर छ । कारण यो बाढी आए जस्तो उत्पादनले गर्दा भएको हो ।
बर्सेनी स्वदेश र विदेशबाट अध्ययन गरी करिब एक हजार ६ सय सम्म नर्स उत्पादन हुदै आएका छन् । यसमध्ये ७५ प्रतिशतभन्दा बढी बेरोजगार छन् । धेरै बढी उत्पादन हुदा आवश्यकता एकवटा नर्स भएको ठाउ“मा सयभन्दा बढीले आवेदन दिने गर्दछ । यस कारणले पनि नर्सहरु धेरै भएकै कारणले पनि अस्पतालका हाकिमहरुले बढी भन्दा बढी श्रमशोषण गरेको उनको बुझाई छ ।
तर, कतिपय नर्सहरुले भने सिटिईभिटिले रोजगारको ग्यारेन्टी गरेर मात्र विद्यार्थीहरु उत्पादन गर्नुपर्ने बताउ“छन् । बुटवल हस्पिटल प्रा।लि की नर्स सृष्टि श्रेष्ठ सामान्य पसल सञ्चालन भएजस्तै निजी अस्पतालहरु सञ्चालनमा आएपनि त्यस्ता अस्पतालहरुले नर्सलाई अझ बढी हेपाहा प्रवृत्ति समेत गर्नेगरेको बताउ“छिन् । उनका अनुसार सरकारी अस्पतालबाहेक सवै निजी अस्पतालहरुमा नर्सहरुलाई डोमिनेट गर्ने तथा डाक्टरहरुको नजरमा नराम्रो मान्ने गर्दछन् । त्यस्तै अर्की नर्स रिता खासु पनि नेपालमा नर्सहरुको अवस्था अत्यन्तै दयनीय भएको उनी पनि स्वीकार गर्छिन । धेरै रकम खर्च गरेर पनि राम्रो पैसा नेपालमा कमाउन नसक्ने उनले बताईन् । निजी अस्पतालहरु खोल्ने संख्या बढेको भएपनि त्यहा नर्सलाई उचित पारिश्रमिक नदिने गरेको उनको भनाइ छ । काममा मात्र बढी लगाउने तर तलव भने साधारण कर्मचारीको भन्दा धेरै नहुने उनको भनाइ छ । यता अस्पताल सञ्चालकहरु भने मुख्य गरी सवै क्षेत्रमा नै यस्तो भएको बताउछन् । मेडिटेक अस्पतालका लेखापाल गोविन्द प्रसाद नेपाल बेरोजगारका कारण नै मुख्य समस्या रहेको बताउ“छन् । उनले सवै क्षेत्रमा यस्तै प्रवृत्ति हावी भएको बताए ।
राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा दÔ नर्सिङ जनशक्तिको माग बढे पनि प्रतिनिधी पात्रहरुले जस्तै समस्या  धेरै नर्सले भोगिरहेका छन् । कतिपय विज्ञहरुले भने रोजगारी समस्या प्रमुख चुनौती भएकाले नर्सिङमा पनि यो समस्या देखिएको बताउ“छन् ।
नेपाली समाजमा हसौली–ठट्यौलीका रुपमा बोलि“दै आएको छोरी बिग्रिए नर्स र छोरा बिग्रिए कमर्श भन्ने आख्यान अहिले बेकारको उखान सावित भएको सवैले बुझेका छन् । आफ्ना छोरीहरुलाई नर्स नै बनाउने गरी अभिभावकको सोंचमा आइरहेको परिवर्तनस“गै नर्सिङ शिक्षा पनि लोकप्रिय हु“दै गएको पाइन्छ । अन्य शिÔाभन्दा मह“गो शिक्षाको रुपमा रहेको नर्सिङ शिक्षालाई नेपालमा रोजगारीको अवसर तथा सामाजिक प्रतिष्ठास“ग जोडेर अभिभावकले हेर्ने दृष्टिकोणमा अहिले भने केही परिर्वतन आएको छ । अभिभावकले धेरै रकम खर्च गरी छोरा छोरीहरुलाई नर्सिङ पढाएपनि त्यहि अनुपातमा रोजगार नपाउदा अहिले अभिभावकहरुको मन बदलिन लागेको छ ।
स्वास्थ्य सेवाको कुरा गर्दा नर्सबिनाको सेवाको कल्पना गर्न सकि“दैन । नेपालमा मात्र होइन, संसारका हरेक मुलुकमा नर्सको महत्व उत्तिकै छ । आज नर्सिङ शिक्षा, सेवा र भूमिका निकै ठूलो परिवर्तन आएको छ । नेपालमै नर्सिङ शिÔामा डिग्रीसम्मको अध्ययन सम्भव छ र नेपालमा अध्ययन गरेका नर्सहरुले विश्वका अति विकसित मुलुकहरुमा पनि सेवा दिइरहेको पाइन्छ । जुनसुकै शल्यक्रियामा सहयोग गर्नु, प्रसव गराउनु, बच्चालाई दुध खुवाउन मद्धत गर्नुजस्ता अनगिन्ती काम जिम्मेवारीका साथ बहन गर्नुपर्ने नर्सहरु आफैंमा एक चिकित्सक, प्रशासक, बिरामी, बिरामीका आफन्त र शिक्षिकाका रुपमा देखिन्छन् । तर पनि लगानीकर्ताहरु नर्सको काम केही देख्दैनन् र श्रमअनुसारको उचित पारिश्रमिक दिन सक्दैनन् । तर यसको अर्थ नलागोस्की सवै ठाउ“मा नर्सको श्रमको सम्मान हुदैन भनेर ।